Atatürkün Tokat Gezileri

Atatürk’ün Tokat Gezi̇leri̇

 Yıl 2002, Cilt: 18 Sayı: 52, 107 - 158, 01.03.2002

Abdullah İlgazi 

Öz

Mustafa Kemal Atatürk’ün farklı zamanlarda gerçekleştirdiği yurt gezilerinin araştırılması ve elde edilen sonuçların yayımlanması, hem Kurtuluş Savaşı hem de Cumhuriyet döneminin daha iyi anlaşılmasına büyük katkı sağlayacaktır. O’nun bu gezilerde verdiği mesajlar, çok iyi bir şekilde algılanmalı ve gelecek kuşaklara doğru bir şekilde mutlaka aktarılmalıdır. Çok kısa bir zamanda çok büyük işler başarabilmenin sırrını bu gezilerde aramak gerek. Kurtuluş Savaşı’nın hazırlık çalışmalarının yoğun bir şekilde yürütüldüğü Amasya, Sivas ve Erzurum üçgeninde yer alan Tokat, önemli bir geçiş yoludur. Mustafa Kemal Paşa, Kurtuluş Savaşı’nın hazırlıklarını yürütürken toplam 3 kez bu ilimize gelmiş ve büyük ilgi ve destek görmüştür. Bunu, daha sonraları çeşitli vesilelerle dile getirmiştir. Tokat ve çevresindeki çalışmaları, bölge halkının O’na verdiği destek, verilen ölümkalım savaşının başarılmasında çok önemli bir rol oynamıştır. Atatürk, bu gezilerde kurduğu devletin işleyişini ve gerçekleştirdiği inkılâpların toplum üzerindeki etkilerini görmek istemiş; yer yer tespit ettiği sorunları da çözmeye çalışmıştır. Bir yandan devlet kuramlarını denetlemiş diğer yandan halk ile bire bir görüşme olanağı bularak ülkenin ihtiyaçlarını yerinde tespit etmiştir. Türk halkı tarafından takdirle karşılanan bu gezilerin, önemli siyasal ve sosyal değişimlerin yaşandığı günlerde gerçekleştirilmiş olması da anlamlıdır. Bu yazıda, Atatürk’ün yaptığı faaliyetler ve bu faaliyetler sırasında verdiği mesajlar üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Atatürk, Cumhuriyet, Yurt Gezileri, Tokat, Amasya

Kaynakça

• Atatürk, Mustafa Kemal, Nutuk, Cilt I, Ankara 1989.
• Aybars, Ergün, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, İzmir 1984.
• Yalçın, Durmuş (ve diğerleri), Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yay., 2000.
• ATAŞE, Atatürk’ün Samsun’a Çıkışı ve Kurtuluş Savaşı’nın Başlatılmasına Dair Belgeler, s.12, Belge No:4.
• Asarkaya, Halis, Ulusal Savaşta Tokat, Tokat 1936.
• Akbıyık, Yaşar, Milli Mücadele’de Güney Cephesi (Maraş), Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1990.
• Atatürk, Mustafa Kemal, Nutuk, Cilt III, Ankara 1989.
• Tevetoğlu, Fethi, Atatürk’le Samsun’a Çıkanlar, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., 1987.
• Altuğ, Yılmaz, Türk İnkılâp Tarihi, İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1983.
• Aybars, Ergün, İstiklal Mahkemeleri, İzmir: İleri Kitabevi Yay., 1995.
• Kocatürk, Utkan, Atatürk ve Türk Devrimi Kronolojisi 1918-38, Ankara 1978.
• Aydemir, Şevket Süreyya, Tek Adam, Cilt: II, 1964.
• Ünaydın, Ruşen Eşref, Atatürk’ten Hatıralar, Ankara: T.T.K Yay., 1954.
• Bayar, Celal, Ben de Yazdım, Cilt: VIII, İstanbul 1972.
• Şapolyo, Enver Behnan, Kemal Atatürk ve Milli Mücadele Tarihi, 1944.
• Harp Tarihi Vesikaları Dergisi, Sayı: 6, Aralık 1953, Belge no:113.
• ATAŞE, Atatürk’ün Samsun’a Çıkışı ve Kurtuluş Savaşı’nın Başlatılmasına Dair Belgeler, s.189, Belge no: 51.
• ATAŞE Arşivi, İstiklal Harbi Kolleksiyonu, Kutu: 46, Gömlek: 126, Belge: 1-2.
• Sarıkoyuncu, Ali, Milli Mücadele’de Din Adamları, Cilt: II, Ankara 1977.
• Tokat İl Müftüleri Albümü, Haz. Tokat İl Müftülüğü, Tokat 1992.
• Önder, Mehmet, Atatürk’ün Yurt Gezileri, Ankara 1975.
• Kırzıoğlu, M. Fahrettin, Bütünüyle Erzurum Kongresi, Cilt II, Ankara 1993.
• Cumhurbaşkanlığı, Atatürk Arşivi, D. No: 335/4-1, F.13.
• Sarıhan, Zeki, Kurtuluş Savaşı Günlüğü, Cilt: I, s.335.
• Sertoğlu, Mithat, Erzurum Kongresi’nin Bilinmeyen İki Belgesi, B.T.T.D., İstanbul 1968.
• Cebesoy, Ali Fuat, Milli Mücadele Hatıraları, İstanbul 1953.
• Akgün, Seçil, General Harbord’ın Anadolu Gezisi ve Raporu, İstanbul 1981.
• Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Arşivi, K.31, G.66, B.No: 66.
• Sarıhan, Zeki, Kurtuluş Savaşı Günlüğü, Cilt: lII, s. 176.
• Karabekir, Kazım, Yakın Tarihimiz, Cilt:I, s.339.
• Tasvir-i Efkar Osmanlı Gazetesi , 22 Ekim 1919.
• Kansu, Mazhar Müfit, Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, Cilt: lI.
• Sertoğlu, Mithat, Amasya Protokolü’nün Tam ve Gerçek Metni, B.T.T.D., Sayı: 14, İstanbul 1968.
• Sertoğlu, Mithat, Mustafa Kemal, Meclis’in Toplanması Hakkında İstanbul Hükümeti’ni Uyarıyor, B.T.T.D., Sayı: 14.
• Kırzıoğlu, Fahrettin, Erzurum Kongresi Beyannamesi’ni İmzalayan 45 Mümessil, Kültür ve Sanat, 1977, sayı: 5.
• Tokat Kültür ve Araştırma Dergisi, Sayı: 13, s.6.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, 406 nolu sicil.
• Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, XXV. Cilt, s.153.
• Demirel, Ahmet, Birinci Meclis’te Muhalefet, İkinci Baskı İstanbul: İletişim Yay., 1995.
• Aydemir, Şevket Süreyya, Tek Adam, Cilt: III, 1965 s.483-484.
• Bozdağ, İsmet, Atatürk ve Eşi Latife Hanım, s.252-253.
• Hakimiyet-i Milliye, 26 Eylül 1924, No: 1631, sayfa: 1.
• Kocatürk, Utkan, Kaynakçalı Atatürk Günlüğü, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, 1999.
• Onat, Nuri, Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal’in Paşa’nın Sonbahar Gezileri, İstanbul 1984.
• Hakimiyeti Milliye Gazetesi, 26 Eylül 1924, No: 1231.
• Cumhuriyet Gazetesi, 26 Eylül 1924, No: 140. ; Cumhuriyet Gazetesi, 27 Eylül 1924, No: 141. İlgazi, Abdullah, Atatürk’ün Bilinmeyen Bir Mektubu, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı: 49.
• Cumhuriyet Arşivi, Başbakanlık Özel Kalem Evrakı, K. No: 40, D. No: 237, B. No: 17(1).
• Hakimiyeti Milliye Gazetesi, 28 Eylül 1924, No: 1232. ; Akşam Gazetesi, 28 Eylül 1924, No: 2140.
• Özdemir, Emin, Yazı Devriminin Getirdikleri, Türk Dili, 326, 1978.
• Hakimiyet-i Milliye, 26 Eylül 1928, No:2592. ; Hakimiyet-i Milliye, 19 Eylül 1928, Sayı: 2585. ; Hakimiyet-i Milliye, 19 Eylül 1928, No: 2585.
• Başer, Ahmet Hamdi, Atatürk’le Üç Ay ve 1930’dan Sonra Türkiye, İkinci Baskı, Ankara 1981.
• Hakimiyet-i Milliye Gazetesi, 23 Kasım 1930, No:3363.
• Akşam, 23 Kasım 1930, No:4353. ; Cumhuriyet, 22 Kasım 1930, No:2350. ; Akşam, 23 Kasım 1930, No: 4353.
• Cumhuriyet Gazetesi, 23 Kasım 1930, No:2351. ; Hakimiyet-i Milliye Gazetesi, 23 Kasım 1930. No:3363. ; Vakit, 23 Kasım 1930, No: 4625.
• Cumhuriyet Arşivi, CHP Evrakı, K.No:.34, B.No:142.1(39).
• Cumhuriyet Arşivi , 490.01.34.145(39).
• Cumhuriyet Arşivi , 490. 01.34.145.1(40).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, 404 nolu sicil.
• Çöker, Fahri, Türk Parlamento Tarihi, Milli Mücadele ve TBMM I.Dönem, Cilt: III, Ankara 1995.
• TBMM Arşivi 404 Numaralı Tercümeihal Kağıdı.
• İbrahimoğlu, Sacit, Türkiye Büyük Millet Meclisi, Ankara 1968.
• TBMM Gizli Celse Zabıtları, Ciltti, Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları, 1985, s.364-366.
• Hakimiyet-i Milliye Gazetesi, 12 Ekim 1934, No: 4749, s.1-2.